Over lichaamsbewustzijn

Dat we als levende wezens een lichaam hebben is evident en volkomen logisch; je staat ermee op en je gaat ermee naar bed. Je stopt er eten in, wat er weer uit gaat. Je beweegt ermee en het verandert gedurende je leven met je mee (of je nu wilt of niet). We denken er eigenlijk nooit bij na. Het is er gewoon. Dat is lichaamsbewustzijn!

Maar in Engeland werd een man op een (voor hem) vreselijke dag wakker en hij voelde zijn lijf niet meer. Het is moeilijk in te denken wat dat betekent. Je bent je continue (onbewust) gewaar van je lijf. Je voelt je voeten op de grond of je billen op de stoel. Ik voel nu mijn handen typen. Als je zo meteen opstaat om een glas thee te halen voelt je lijf dat het opstaat en stap voor stap naar de keuken loopt.
Deze man, Ian Waterman, voelde niks meer. Niet dat hij zijn pyjama aan had, dat ie in bed lag en dat zijn rechterarm rechts van zijn romp lag.

Lichaamsbewustzijn en Proprioceptie

Je lichaam zit vol met receptoren die zorgen voor proprioceptie. Proprioceptie is volgens Wikipedia “het vermogen van een organisme om de positie van het eigen lichaam en lichaamsdelen waar te nemen. Het woord proprioceptie komt van de Latijnse woorden proprius en perceptie (zelfwaarneming).” In je spieren, je huid, je fascia, je gewrichten overal zitten receptoren die direct aan je hersenen doorgeven wat ze ervaren. Ze hebben onder anderen namen als de lichaampjes van Golgi, Ruffini, Pacini. De een voelt de druk op de huid, de ander de temperatuur of ze voelen de spanning van pezen en spieren. Nooit over nagedacht, maar zo weten je hersenen dus dat je de trap oploopt.

Interoceptie en neuroceptie

In je lijf heb je overigens ook allerlei receptoren die zorgen voor je interoceptie. Daarmee voel je dus dat je naar de wc moet of dat je een opgeblazen gevoel hebt. Je voelt je hart kloppen of je longen ademen. Zo kun je gewoon over straat lopen zonder luier want je weet wanneer je een toilet moet bezoeken.

Neuroceptie, om het lijstje af te maken, is een term die Stephen Porges gebruikt bij zijn polyvgaaltheorie. Hij heeft het over een verzameling van signalen die je onbewust oppikt en onbewust verwerkt. Heb je het idee dat iets niet pluis is of dat iemand achter je naar je staat te kijken? Neuroceptie!

Waar kan ik u mee helpen?

Wat ik in mijn praktijk vooral merk(te) is dat veel mensen niet zo’n sterke proprioceptie meer hebben. Die voelen de chronische spanning in hun nek niet, zij voelen alleen de hoofdpijn die het veroorzaakt. Sommige onderruggen zijn koud en voelen doods aan. Klanten willen meer druk met mijn elleboog op hun levator scapula (de schouderbladheffer) “want het is pas effectief als het pijn doet”. En ik zeg dat niet om te veroordelen hoor (we verdienen er goed aan); ik ben bij een deadline voor een column of artikel ook meer aanwezig in mijn laptop dan in mijn ademhaling. Maar het is wel een kwaal van deze tijd; zoveel indrukken of activiteiten buiten ons die ons ‘uit ons lijf’ halen.

Lichaamsbewustzijn; je lijf is van jou

Als kind zat er bij mij in de klas een jongetje die altijd zat te dromen en nogal klungelig en onhandig was. Daar werd ie ook mee gepest. Nu denk ik; had de jongen geholpen met zijn proprioceptie! Als ie wat meer zijn lijf had ervaren, zou hij steviger in zijn lijf hebben gestaan. Thomas Metzinger (Duits filosoof) onderzocht iets anders interessants.

Er is een onderzoek, ‘de plastic hand’, waarbij je echte hand onder tafel ligt en een plastic hand ligt op de tafel. Vervolgens stijken ze beide handen met een kwastje. Je ziet dus de kwast over de plastic hand gaan en je voelt de kwast op je hand. In de volgende stap gaan ze met ‘jouw’ plastic hand verder en als ze er met een hamer op slaan, reageer je alsof het je echte hand is. Zijn conclusie: het ik is een continue proces van ons brein. Nu denken we dat dit ons lijf is, maar die ervaring van ons ik is continue in verandering en loopt niet altijd 1 op 1 gelijk met je fysieke lijf. Denk bijvoorbeeld ook aan fantoompijn.

Lichaamsbewustzijn en range of motion

Robert Schleip is een van de grondleggers van de Rebalancing maar werd wetenschapper omdat hij nieuwsgierig was naar alle claims over waar massagetherapie allemaal goed voor zou zijn. Nu is hij één van de meest vooraanstaande onderzoekers op het gebied van fascia en heeft hij diverse boeken geschreven. Hij onderzocht onder andere de bewegingsruimte van de schouders en armen. De zogeheten ‘Range of Motion’ (ROM), oftewel hoe ver kan ik mijn armen strekken? Zoals het een goed vakidioot betaamt deed hij dat onderzoek op bijzondere wijze. Eerst strekten ze hun armen langs hun hoofd om te kijken hoe ver de armen en handen kwamen. Daarna gingen ze in volledige narcose en lieten ze hun armen en handen langs hun hoofd leggen. Tussen de eerste en de tweede meting zat nogal een verschil. Onder narcose kwamen de armen verder. Hierdoor concludeerden zij dat de armen verder konden rekken dan ze dachten! Als je je armen strekt en je bent minder flexibel zul je eerder een signaal, van je receptoren, krijgen dat het wat stug en stijf aanvoelt. Ga je nog iets verder dan kan het pijn gaan doen en zul je besluiten te stoppen. Met bijvoorbeeld yoga kun je door te blijven ademen en ‘erbij te blijven’ de boel wat oprekken. Zo vergroot je de ROM én je lichaamsbewustzijn.

Ogen als receptoren

Ian Waterman heeft in de loop der tijd zijn lijf gedeeltelijk teruggekregen door te kijken wat hij doet. Hij kijkt waar hij zijn voeten neerzet en waar hij zijn rechterhand naar toe wil brengen. Heel zorgvuldig zet hij zijn kopje thee en stapt hij in bed. Zodra het licht uitgaat, is hij zijn lichaam kwijt.

Dit artikel over lichaamsbewustzijn is eerder verschenen in Massage Magazine, geschreven door Stefan van Rossum.

Opleidingen die op dit thema lichaamsbewustzijn en lichaamsbewustwording aansluiten zijn: