• Topbar

    • Sinds 1998
    • Massagetherapie en Lichaamswerk
    • 1000+ cursisten
    • Amsterdam en Bilthoven
    • SNRO geaccrediteerd

  • Lichaamsgerichte therapie en psychologische aandoeningen

    Lichaamsgerichte therapie

    Lichaamsgerichte therapie is al heel erg oud. Hippocrates (460-377 v.Chr) was hier al mee bezig door hand opleggingen. Later werd ook door de romeinen het lichaam en de geest als één gezien. Ook in de Chinese geneeskunde werd gebruik gemaakt van genezing door een holistische benadering. In ontwikkelingslanden wordt er nog steeds veel gebruik gemaakt van traditionele geneeskunde. In het westen valt de holistische benadering, waar ook massagetherapie (MT) onder valt, onder complementaire geneeskunde, waar in Amerika in 2007, 33,9 miljard dollar aan uit is gegeven. Door de grote toename van de vraag naar lichaamsgerichte therapie is er behoefte ontstaan om dit systematisch en wetenschappelijk te onderzoeken. In deze studie wordt wetenschappelijk bewijs geleverd dat lichaamsgerichte therapie een positieve invloed heeft op psychologische aandoeningen en dat daarmee de mentale gezondheid bevorderd wordt.

    Doordat het lichaam – en hierdoor ook het somatische functioneren – aangestuurd worden door het centrale zenuwstelsel, ligt hier de basis voor het begrijpen van de ziekte en het behandelen hiervan. In de reguliere geneeskunde wordt na het vaststellen van de aandoening een therapie gekozen. Een psychische aandoening wordt bijvoorbeeld behandeld met psychotherapie. Als er lichamelijk wat aan de hand is dan wordt daar een lichamelijke therapie voor ingezet. Onderzoek in de praktijk naar psychische klachten is door psychologen en psychiaters uitgebreid getest en richt zich op de hersenen/ geest.

    Echter zijn de effecten van lichaamsgerichte therapieën op de mentale toestand nog niet uitgebreid bestudeerd. Al is wel bekend dat lichaamsbeweging goed is voor de hersenen, cognitie en stemming. Er is veel geschreven over therapie van psychische stoornissen en deze zijn goed onderbouwd. De literatuur over de invloed van hersenen op de geest is ook goed onderbouwd. De literatuur over de invloed van lichaam gerichte therapie op de hersenen is niet goed uitgezocht. Het belang hiervan wordt in deze tekst benadrukt.

    In dit diagram worden de effecten van twee soorten onderzoek vergeleken met elkaar.

    1. Therapie van zowel lichaam als geest.
    2. Indeling van of lichaamsgerichte, of psychologische therapie.

    De meeste therapieën gaan er van uit dat de hersenen eenzijdig het lichaam aansturen. Er zijn echter steeds meer aanwijzingen dat de communicatie tweerichtingsverkeer is en dat het lichaam ook invloed kan uitoefen op de hersenen. De theorie achter lichaamsgerichte therapie is dus dat lichaamsgerichte therapie een positief effect heeft op de hersenen wat daarmee weer zorgt voor een voordeel op de geestelijke gezondheid. De communicatie tussen lichaam en hersenen vindt waarschijnlijk plaats door drie routes: door het autonome zenuwstelsel, via hormonen en via het immuunsysteem.

    In dit verslag willen de onderzoekers laten zien dat er tussen de hersenen en het lichaam communicatie is door meerdere soorten lichaamsgerichte therapie toe te passen, met als doel de effectiviteit op geestelijk welbevinden aan te tonen. Om vast te stellen of er wetenschappelijk bewijs was of verschillende lichaamsgerichte interventies psychologische voordelen teweegbrengen, zijn de therapieën ingedeeld op basis van drie kenmerken. Zie hier voor diagram figuur 1B. De 1e indeling is op basis van beweging of geen beweging, de 2e op basis van wie de therapie toedient, zelf of door een ander en de 3e indeling is op basis van aanraking of geen aanraking.

    Het eerste element, onderscheid tussen beweging of geen beweging kunnen maken, is belangrijk voor artsen die op zoek zijn naar lichaamsgerichte therapie. Vervolgens werd er een onderscheid gemaakt met toediening door de patiënt zelf of door iemand anders. Dit is gedaan omdat er verschillende neurologische effecten zijn bij activiteit en passiviteit. Met de derde indeling werd er rekening mee gehouden dat er groepen zijn die niet aangeraakt willen worden, bijvoorbeeld door een traumatische gebeurtenis, waardoor ze een afkeer van aanraking hebben.

    lichaamsgerichte therapie

    Lichaamsgerichte therapie zonder beweging; massagetherapie (MT) aanrakend

    MT is een manipulatie van zacht weefsel wat het welzijn bevordert. Er is aangetoond dat het werkt tegen diverse lichamelijke en geestelijke klachten, effectief van pasgeborenen tot ouderen. Er is aangetoond dat bij bepaalde stoornissen het welzijn wordt verhoogd (zoals astma, fibromyalgie, depressie). Ook kan MT de pijn na letsel of een operatie verlichten. MT werkt aan twee zijden: lichamelijk en geestelijk welzijn. Dit komt omdat in de hersenen dezelfde neurotransmitters betrokken zijn bij emotionele gebeurtenissen – zoals sociale afwijzing – als bij fysieke pijn en bijna dezelfde hersengebieden geactiveerd worden. In het onderzoek naar deze bevinding zijn de proefpersonen verdeeld in twee groepen. Bij de ene groep werden sociale ‘pijnprikkels’ toegediend bij de andere groep fysieke. De hersenen bleken niet te onderscheiden waar de pijn vandaan komt en of die lichamelijk of geestelijk is. Sociale pijn komt boven bij het herbeleven van een gebeurtenis. De overlap die bij MT wordt bereikt komt doordat de hersenen de emotionele als fysieke pijn waarnemen. Door MT wordt dubbel gewerkt aan beide vlakken en zorgt zo voor verlichting van mentale als fysieke klachten.

    Massagetherapie voor zuigelingen

    MT  is ook goed voor baby’s en ouderen. Voor baby’s is uit onderzoek gebleken dat het welzijn snel vooruitgaat. Premature baby’s hadden een nog groter voordeel: toename van groei, beter slapen, vermindering van stress. MT heeft bij zuigelingen een goed en groot effect. Voor oudere kinderen kan MT aanvullend gebruikt worden bij bepaalde chronische afwijkingen. Kinderen met ADHD en autisme vertoonden minder angst en hadden een lagere cortisolspiegel. Hierdoor waren ze positiever gestemd en werd hun aandacht beter. Bij kinderen met astma werd een vermindering van cortisol en angst waargenomen, maar ook een toename van de longfunctie door MT. Verder is er onderzocht wat MT doet bij ouderen in een verzorgingsinstelling. Hieruit is gebleken dat handmassage de agressie bij de bewoners sterker verminderde dan muziektherapie. Het verhoogt ook het welzijn en vermindert stress.

    Mechanisme

    Mogelijk wordt door MT en de druk die daarbij gebruikt wordt het parasympatische systeem gestimuleerd. De stimulatie van de nervus vagus zorgt ervoor dat er meer rust gemeten wordt in meerdere gebieden die deze zenuw aandoet. Deze zenuw heeft invloed op het mentale welzijn. MT zorgt dus mogelijk voor een verlichting van activiteit van het autonome zenuwstel. MT wordt in verband gebracht met toename van serotonine door aanraking. Ook wordt er beweerd dat door MT endorfine vrijkomt, waardoor pijn vermindert en het welzijn bevorderd wordt. MT wordt ook gebruikt bij het herstelproces van volwassenen die seksueel misbruik hebben meegemaakt in hun jeugd, wat zich op volwassen leeftijd kan uiten in het niet prettig vinden om aangeraakt te worden. Door gebruik van MT kan emotionele en somatische ervaring meer bewustwording geven aan de persoon die deze ervaring heeft meegemaakt. Door MT worden stress en depressie verminderd. Na een test van een maand werd er minder cortisol in de urine gemeten zelfs bij aanhoudende stress in het leven. Onderzoek laat zien dat de kracht van MT mogelijk zit in de verlaging van Cortisol en verhoging van serotonine, wat leidt tot meer welbevinden. Echter is er meer onderzoek nodig naar waar en hoe lang de therapie toegediend moet worden om het effect goed te kunnen meten en naar hoe MT samengaat met reguliere zorg.

    Lichaamsgerichte therapie; functionele ontspanningstherapie (OT)

    OT is een manier om spanning te verminderen zonder gebruik te maken van externe middelen. Er worden bepaalde technieken aangeleerd. OT legt de nadruk op bewust worden van dagelijkse aanwezigheid van spanningen en stress en geeft handvatten om hiermee om te gaan. Onderzoeken geven te weinig bewijs dat OT anders is dan andere therapieën. Bovendien wordt er ademhalingstechniek gebruikt wat op zichzelf al de uitkomst kan beïnvloeden. OT heeft effect bij spanningsgerateerde klachten. Voor preciezer onderzoek naar de werking van OT moet er een grotere groep getest worden om effect van psychische klachten te onderzoeken.  

    Acupunctuur (AC) 

    Bij deze Chinese geneeswijze worden fijne naaldjes ingebracht op specifieke plekken. Er zijn aanwijzingen dat het pijnstillend werkt. Experimenten tonen aan dat 50/ 70% van de proefpersonen afname van chronische pijn ervaart. AC heeft goede resultaten op psychische ziektebeelden. Dit is ook door een meta onderzoek bewezen. Er is verder onderzoek nodig om effecten van AC op sommige afwijkingen verder te onderzoeken. AC kan ook voor een placebo-effect zorgen. Dit is in een paar studies onderzocht. Letterlijk zal er meer onderzoek gedaan moeten worden met minder storende factoren die het onderzoek kunnen beïnvloeden om meer mensen te kunnen laten profteren van deze oude techniek.

    Reflexologie (RF)

    Techniek waarbij druk op specifieke drukpunten/ reflexpunten gezet wordt die corresponderen met organen in het lichaam. Er is minder wetenschappelijk bewijs dat deze techniek meer voordelen heeft dan acupunctuur. Sommige studies geven aan dat RF bij kankerpatiënten de pijn vermindert. RF wordt gezien als preventief zelf toedien baar. Er is ook weinig bewijs dat RF langdurig/ helend werkt.

    Dans-/Bewegingstherapie (BT)

    Deze creatieve therapie wordt gebruikt in een psychotherapeutische context, bij cliënten met meerdere cognitieve en fysieke klachten. Klinisch en subklinisch onderzoek naar BT toont aan dat het psychische welzijn verbetert door deze therapie. Door BT wordt de aanmaak van serotonine bevorderd en de afname van dopamine, wat voor een afname van depressieve klachten zorgt. Ook wordt er gesuggereerd dat de combinatie van emotie, cognities en beweging leidt tot verwerking van traumatische ervaringen. Onderzoek heeft aangetoond dat BT bijzonder effectief is, een positieve werking heeft en het welzijn bevordert.

    Emotional Freedom technique (EFT)

    EFT is ontstaan door zelf drukpunten aan te tikken op acupunctuurpunten om ongewenste gevoelens en stress te verminderen. EFT vermindert significant klachten zoals Posttraumatische stress stoornis (PTSS). Uit onderzoek is gebleken dat EFT op langere termijn positieve effecten heeft. De methode zelf – ‘tikken’ op specifieke acupunctuurmeridianen of tikken op andere delen van het lichaam – bleken ook effectief tegen psychische stoornissen. Er zijn meer studies nodig om te beoordelen of EFT ook gebruikt kan worden bij andere psychische stoornissen.

    Tai-Chi (TC)

    Komt uit China en is een combinatie van beweging en meditatie. Meta onderzoek liet zien dat bij ouderen het psychische welzijn verbeterd wordt door TC. Ook uit onderzoeken in andere westerse landen is gebleken dat TC vermindering van stress opleverde. TC heeft effect op psychologische aandoeningen. Er is meer onderzoek nodig om te meten of het ook werkt bij andere aandoeningen.

    Yoga

    Is een combinatie van veel disciplines, zowel fysiek, mentaal als spiritueel. Het wordt gebruikt als alternatieve therapie. Er moet wel meer onderzoek gedaan worden naar de werking van Yoga op langere termijn. Onderzoeken naar de werking van yoga bij patiënten met schizofrenie bleken hoopvol, maar er is ook een waarschuwing over hoe de werking op langer termijn is. Bij andere onderzoeken is gebleken dat Yoga vergeleken kan worden met sport. Er bleken matige verandering op te treden. Er is meer onderzoek nodig naar de werking van Yoga. * Doordat er bij Yoga mediatie en lichaamsbeweging gebruikt wordt kan dit het test beeld bij schizofreniepatiënten vertekend hebben. Er moet nader onderzocht worden gedaan naar de vraag of alleen meditatie of lichaamsbeweging net zo effectief zou zijn.

    Basistherapie voor lichaamsbewustzijn (BBAT)

    BBAT is een therapie die veelal gebruikt wordt in Scandinavische landen en een holistische aanpak benadrukt. De therapie houdt in dat de patiënt de algehele balans en het bewustzijn van het lichaam verbetert door middel van aarden, ademhalingsoefeningen, massage en beweging. Uit onderzoek is gebleken dat deze techniek helpt bij zowel psychische klachten als bij fysieke klachten. Ook is er een studie gedaan bij psychiatrische patiënten in een kliniek, waarbij aanwijsbare verbeteringen zijn waargenomen van symptomen. Er is meer onderzoek nodig naar wanneer BBAT het beste werkt, in groepsvorm of bij individuele therapie.

    Bevindingen

    De onderzoeken gaan over lichaamsgerichte therapie bij psychologische aandoeningen. Bij de meeste therapieën die besproken zijn is bewijs gevonden van effectiviteit door de vele meta-analyses die er zijn. Er is bewijs dat massagetherapie effectief is op alle leeftijden en psychopathologische symptomen verminderen. Therapie met minder bewijs zijn Rolfing en Reflexologie. Hier is minder onderzoek naar gedaan en er zijn ook geen meta-analyses beschikbaar.

    Alom samenvattend: psychopathologische klachten kunnen beïnvloed worden door lichaamsgerichte therapie. Er zijn drie mechanismen: het autonome systeem, het endocriene systeem en het immuunsysteem, waardoor psychopathologische aandoeningen verminderd kunnen worden. Wel is het van belang dat zowel de aandoening als de interventie via één van deze drie mechanismen werkt, anders wordt van de therapie geen effectieve werking verwacht.

    Mogelijke mechanismen hoe lichaamsgerichte therapie psychopathologie kan verbeteren

    Type: aanrakend, door anderen toedienend is het meest werkzaam.

    Type: zelf toedienend, daarbij wordt de effectiviteit mogelijk mede verklaard door onderliggende mechanismen, zoals het trainen van aandacht en cognitie. Hierdoor kan mogelijk een verfijning in emotionele regulatie plaatsvinden. Belangrijk is dat lichaam en geest in een goede balans zijn en een goede verbinding hebben met elkaar. Wanneer dit niet zo is kunnen klachten ontstaan, wat later pathologische klachten kan opleveren.

    Om aan te tonen dat bepaalde groepen kunnen profiteren van lichaamsgerichte therapie als aanvulling op bestaande therapie is meer onderzoek nodig. Dat is nodig om reguliere therapie met complementaire therapie te combineren. Omdat de complementaire zorg nog als alternatief gezien wordt, is er meer wetenschappelijk onderzoek nodig om bewijs te leveren dat deze therapie vormen als regulier aangemerkt kunnen worden. Samenvattend zijn lichaamsgerichte therapieën een veelbelovend middel om lichamelijke- en geestelijke klachten te verlichten of te verhelpen. Ook hier is meer onderzoek nodig om precies te kunnen duiden hoe het lichaam de geest kan sturen en andersom.

    Over dit artikel en over de schrijver

    Niels BrouwerDit artikel is geschreven door Niels Brouwer, student van de Opleiding Massagetherapeut. Het is een verslag van onderzoek naar lichaamsgerichte interventies voor psychologische aandoeningen.

    Auteurs:                     Mary S Tarsha, Sohee Park, Suzi Tortra.

    Instituut:                    Kroc institute voor international Peace studies, University of Notre Dame, IN, Verenigde staten 

    Datum onderzoek:     08 januari 2019

    Publicatie:                  Frontiers in psychology, jaargang: 2020/ volume 10/ nummer 2907/ pagina 1 t/m 14

    Niels is geïnteresseerd geraakt door het samenwerken van lichaamsgericht werk (massage) met de samenwerking van het brein. Samen met zijn vriendin Drs. Marjolein Koeman psycholoog bij Vitaal-welzijn is hij bezig met het aanbieden van lichaamsgerichte therapie in combinatie met gesprekken. Hij is geïnteresseerd in wat dit onderzoek inhoudt en is zich hier verder in het verdiepen.

    “Laat ik het in weinig worden samenvatten: in dit onderzoek wordt toch wel bewezen dat een holistische benadering heel goed werkt en past in de maatschappij waar wij in leven.” Aldus Niels Brouwer: “Aanraking kan genezen, zo lees ik mijn artikel. Er zijn aanwijzingen dat de hersenen niet alleen het lichaam aansturen, maar dat het bi directioneel is dat het lichaam door aanraking de hersenen positief beïnvloedt. Door massages aan te bieden die klachtgericht zijn of ontspannend van aard zijn help ik mensen beter worden of zich beter te laten voelen. Dat is voor mij een belangrijke reden om mijn beroep hiervan te maken. Geen pillen of andere troep. Good old massage – Het is al zo oud als weg naar Rome en toen heeft het haar kracht al bewezen. Concreet betekent dit dat ik door het artikel nog meer overtuigd ben van de heilzame werking van massages op lichaam en brein, waardoor ik met nog meer enthousiasme mijn vak uitoefen.”

    Link naar Niels Brouwer’s praktijk

    × Hoe kan ik je helpen?